Programma Middagconcert woensdag

Johann Sebastian Bach (1685-1750)
Goldbergvariaties BWV988

Laurens de Man | piano

Op dinsdagavond hoorde u Laurens de Man al op het orgel een thema met variaties spelen. Vanmiddag doet hij het dunnetjes over met Bachs Goldbergvariaties. Volgens de legende kon graaf Keyserlinck de slaap niet vatten en vroeg hij Bach om wat prettig muzikaal tijdverdrijf, te spelen door zijn klavecinist-wonderkind Johann Gottlieb Goldberg. Maar aangezien die toen pas 13 jaar oud was, had Bach vast zichzelf in gedachten bij de compositie van de best geconstrueerde, meest expressieve variatiereeks van de barok. Bachs eigen titel, ‘Aria mit verschiedenen Veraenderungen’, is enigszins misleidend, want niet de ‘aria’ wordt het thema – de melancholische melodie komt pas na de variaties terug – maar juist de begeleidende baslijn van 32 noten, evenveel als het aantal delen. De 30 variaties zijn verdeeld in twee grote delen met als spil de grootse ouverture in Franse stijl van variatie 16, en vervolgens in 10 clusters van 3, telkens een karakterstuk, een virtuoos duet, en een canon. De canons kennen hun eigen opbouw: in de eerste zetten de twee achtervolgende stemmen in op dezelfde toon (nr. 3); dan op een secunde (één toon afstand, nr. 6); dan op een terts (twee tonen, nr. 9); tot in nr. 27 op een none, een afstand van wel acht tonen. Variatie 30, die in het schema de tiende canon had moeten worden, krijgt de verrassende vorm van een quodlibet, een soort luchtige medley waarin Bachs luisteraars zeker direct twee volkse liedjes hadden gespot. Waarin schuilt nu het genie van de Goldbergvariaties? Ontroert het werk ondanks of juist dankzij z’n fascinerende constructie, geleerde trucs, en brede waaier aan stijlen? Een uitvoering vraagt in elk geval alles van uitvoerder en luisteraar.